Het eerste college van mijn studie Nederlandse taal- en letterkunde dat ik me levendig herinner, was er een van de Groningse taalkundige en neerlandicus Albert Sassen. Welk taalkundig onderwerp er verder in dat college aan bod kwam, weet ik niet meer, maar dat hij plotseling "groter als" op het bord schreef, staat in mijn geheugen gegrift. Onmiddellijk begonnen er studenten - neerlandici in de dop immers - heftig te protesteren. Maar Sassen schudde zijn (wijze) hoofd en verzekerde ons dat er taalkundig niks mis was met "groter als". Als klap op de vuurpijl voegde hij eraan toe: "of groter as". En hij schreef tot ons afgrijzen ook "groter as" op het bord. Dit is nu zo'n zevenendertig jaar geleden.
Alles is nog hetzelfde. Studenten Nederlands reageren nog steeds geschokt als ik zeg dat er taalkundig gezien niks mis is met "groter als". Ze protesteren, zij het niet heftig dan toch vertwijfeld. Want, menen ze, zoals het WNT al schreef in 1884: "Als drukt het begrip van gelijkheid uit. Hetzelfde woord aan te wenden, waar de ongelijkheid op den voorgrond staat, strijdt met den goeden smaak, dien de schrijftaal niet mag verloochenen. En het is evenzeer in strijd met den eisch der duidelijkheid; het kan verwarring veroorzaken." Die twee argumenten worden nog steeds volop in de strijd gegooid als het gaat om het uitroeien van "als" in comparatieven: 1. "als" drukt gelijkheid uit; 2. "als" betekent niet hetzelfde (als "dan"), dus het leidt tot verwarring. Op de vraag wat er dan fout is aan "Thomas is groter als Tessa", is er vrijwel altijd wel iemand die antwoordt dat "Thomas is groter als Tessa" iets anders betekent dan "Thomas is groter dan Tessa", namelijk dat Thomas groter is "wanneer hij Tessa is of speelt" (dan wanneer hij iemand anders is of speelt). Oké, dat kan "Thomas is groter als Tessa" inderdaad betekenen. Maar dat is hetzelfde als dat "Thomas is even groot als Tessa" kan betekenen dat Thomas even groot is wanneer hij Tessa is of speelt (als wanneer hij iemand anders is of speelt). En hetzelfde als dat "Thomas rookt als een schoorsteen" niet alleen kan betekenen dat Thomas op dezelfde manier of evenveel rookt als een schoorsteen, maar ook dat Thomas rookt wanneer hij een schoorsteen is of speelt.
In het Nederlands is "als" dus ambigu, niet alleen in comparatieven. In het Duits, waar "dan" in comparatieven al eeuwen geleden door "als" werd vervangen, is "als" niet meer op die manier ambigu. Nadat in het Duits "als" in plaats van "dan" was gekomen in comparatieven, verloor het zijn betekenis van gelijkheid en werd er voor constructies als "Thomas rookt als een schoorsteen" en "Thomas is sterk als een beer" een nieuw partikel gerekruteerd om die gelijkheid uit te drukken, namelijk wie: "Thomas raucht wie ein Schlot" en "Thomas ist stark wie ein Bär". Het gevolg is dat "Thomas raucht wie Tessa" in het Duits betekent dat Thomas op dezelfde manier of net zo veel als Tessa rookt en dat "Thomas raucht als Tessa" alleen nog maar betekent dat Thomas rookt wanneer hij Tessa is of speelt. We zien hier dus zonneklaar dat het Nederlandse "als" zélf in strijd is "met den eisch der duidelijkheid; het kan verwarring veroorzaken", los van het gebruik ervan in comparatieven. Het WNT schreef in 1884 over de vervanging van dan door als in het Duits: "Laat ons toezien, dat bij ons niet hetzelfde geschiede..." Inderdaad. Om verwarring te voorkomen, lijkt het mij beter niet "dan" door "als" te vervangen in comparatieven, maar "als" door "dan" in alle andere gevallen.