Er zijn twintigers die er prat op gaan dat ze het woord pantalon niet in de mond nemen. Ze zeggen broek. Persoonlijk zeg ik ook nooit pantalon, maar ik ga daar niet prat op. Mensen die geen pantalon mogen zeggen van de sociale gemeenschap waartoe ze behoren, mogen ook allerlei andere dingen niet zeggen, bijvoorbeeld pilsje, koelkast, gebakje, toilet, overgeven, jeuk. Begrijp me goed. Ik vind ijskast ook een prima woord voor een koelkast, maar ik vind het niet béter. De website met taaladviezen van Onze Taal geeft me gelukkig gelijk. Als spreker van het Nederlands hoef je niet per se taartje te zeggen. Je mag ook gebakje zeggen. Beide zijn correct, vinden ze. Gelukkig maar, want als niemand nog gebakje zou zeggen, zou je je met het zeggen van taartje niet meer kunnen onderscheiden van de rest. Dat is precies waarom het een beetje sneu klinkt als iemand triomfantelijk vertelt nooit het woord pantalon te gebruiken. Volgens het taaladvies is er vooral in de "hoogste kringen" een afkeer van woorden als pilsje en overgeven. Andersom denk ik niet dat er in de lagere sociale klassen raar wordt opgekeken als iemand een biertje bestelt of zegt dat hij moet spugen. Noch zal iemand er aanstoot aan nemen wanneer je vraagt waar de wc is in plaats van het toilet.
Dat ligt een beetje anders wanneer je thuis of op de sociëteit geleerd hebt dat je geen "Eet smakelijk" mag zeggen voor het eten.* De meeste Nederlanders hebben namelijk geleerd om dat juist wél te zeggen. Het is vrij gebruikelijk elkaar goede dingen toe te wensen. Welterusten, slaap lekker, goede reis, veel plezier, fijn weekend, werk ze. En dus ook Eet smakelijk. Het probleem is vooral dat er geen alternatief is. Als je geen japon mag zeggen, dan vervang je het gewoon door jurk en geen haan die ernaar kraait. Maar het alternatief voor Eet smakelijk is om helemaal niks te zeggen. En dan word je toch gezien als een onbeleefde vlerk die zwijgend op zijn eten aanvalt.
Je belandt in een beleefdheidsparadox. Stel dat je als iemand die weet hoe het hoort aan tafel zit met iemand die niet weet hoe het hoort. En degene die niet weet hoe het hoort, knikt je vriendelijk toe en wenst je smakelijk eten. Wat doe je dan? Als je niks terugzegt, laat je merken dat je weet hoe het hoort. Maar jammer genoeg weet degene die niet weet hoe het hoort dat niet. Die denkt dat jij niet weet hoe het hoort. Als je inderdaad aan tafel zit met één andere persoon die niet weet hoe het hoort, kun je er dus beter voor kiezen wel Eet smakelijk terug te zeggen. Maar dat wordt lastiger als je met meer personen aan tafel zit. Zolang je niet weet of er nog iemand aan tafel zit die wel weet hoe het hoort, kun je met goed fatsoen geen Eet smakelijk zeggen, want dan zou die ene persoon die ook weet hoe het hoort denken dat jij niet weet hoe het hoort. Schaamte. Je moet dus wachten tot iedereen aan tafel Eet smakelijk heeft gezegd, voor je het met een gerust hart kunt terugzeggen. Maar als je met meer mensen aan tafel zit, valt het waarschijnlijk ook niet op dat je je kaken stijf op elkaar houdt wanneer je tafelgenoten elkaar smakelijk eten toewensen.
Dan kun je je toch nog aan de sociale normen houden. En terwijl je andere mensen geen smakelijk eten wenst, mag je ze gerust uitschelden voor laag wijf, hoer of slet.
* Of een variant daarvan, zoals "Smakelijk eten" (zie het verslag van Miet Ooms, juli 2018).