Taalwetenschappers en logici kunnen nog zulke mooie patronen in taal ontdekken, maar taal is grillig en de werkelijkheid verrast me altijd weer. Met het plakken van 'on' voor een adjectief kun je een nieuw adjectief maken dat de negatieve tegenhanger is van het adjectief zonder 'on'. Dus: gelukkig - ongelukkig, fatsoenlijk - onfatsoenlijk, knap - onknap. Dat laatste woord is negatief polair, wat betekent dat je het alleen maar in combinatie met een negatie gebruikt. "Die kerel is verschrikkelijk onfatsoenlijk!" kun je dus wel zeggen, maar "Die kerel is verschrikkelijk onknap!" niet. Waarschijnlijk is dat zo omdat 'knap' al een lexicale tegenhanger heeft, 'lelijk', en dat maakt het gebruik van 'onknap' als tegenhanger van 'knap' overbodig. Maar waarom kun je 'onknap' dan wel in combinatie met een negatie gebruiken? Om die vraag te beantwoorden, moet je je eerst afvragen wat zoiets als 'niet ongelukkig' betekent. De combinatie van 'niet' en 'on' is wat taalkundigen 'gemarkeerd' noemen en daarom krijgt die combinatie ook een 'gemarkeerde' oftewel een afwijkende interpretatie. De letterlijke (logische) betekenis zou zijn dat de twee negaties elkaar opheffen en dat 'niet ongelukkig' dus gewoon 'gelukkig' zou betekenen. Maar een spreker die de moeite neemt om zo'n complexe uitdrukking met twee negaties te gebruiken, zal daar ook een speciale bedoeling mee hebben. Iemand die 'niet ongelukkig' is, is daarom niet gewoon gelukkig en zeker niet supergelukkig, maar ook niet ongelukkig. Het lijkt erop dat de combinatie van de twee negaties in 'niet ongelukkig' hier een waarde uitdrukt die een beetje tussen de twee uitersten in zit. De man die op internet schrijft "Ik ben niet onknap, lief en attent en ik hou mij graag bezig met huishoudelijke taken" heeft waarschijnlijk een speciale reden om zo'n gemarkeerde uitdrukking te gebruiken. De reden dat iemand wel van zichzelf schrijft dat hij lief en attent is, maar niet dat hij knap is, komt omdat dat laatste gezien zou worden als opschepperij. Had de man dan ook kunnen schrijven dat hij 'niet onlelijk' was? Nee, want het woord 'onlelijk' bestaat niet, net zomin als 'onsaai', 'onstom', 'onachterbaks', 'onakelig', 'ongewelddadig', 'onagressief', 'ondepressief', etc. Als het adjectief zelf een negatieve betekenis heeft, kun je er dus geen positieve tegenhanger van afleiden met het voorvoegsel 'on'. Het woord 'guur' lijkt een uitzondering, want we hebben het over 'guur weer', maar ook over een 'onguur type'. Het rare is dat 'guur' en 'onguur' beide een negatieve betekenis hebben (gekregen), maar in het Middelnederlands betekende 'guur' of eigenlijk 'gehiere' nog wel iets positiefs, namelijk 'lief, zachtzinnig, vriendelijk' en 'ongehiere' betekende 'huiveringwekkend, afgrijselijk, afzichtelijk' of 'onstuimig, vreselijk' als het over het weer ging.
Tot zover mijn standaardverhaaltje over adjectieven met 'on'. Maar dan zegt een studente dat het woord 'onvervelend' wél bestaat. Ik had er nog nooit van gehoord, maar even googelen toont haar gelijk. Bovendien blijkt 'onvervelend' net als 'onknap' negatief polair, dus je vindt het in combinatie met 'niet', zoals in "Uitzicht is niet onvervelend" en "Ik denk dat ik dit heel vaak op de radio ga horen en wat mij betreft is dat niet onvervelend." Het is dus niet alleen zo dat 'on' hier voor een adjectief geplakt wordt dat zelf al een negatieve betekenis heeft, maar de twee negaties heffen elkaar ook niet op: 'niet ongelukkig' betekent 'tamelijk gelukkig', maar 'niet onvervelend' betekent niet 'tamelijk vervelend'. Integendeel, het betekent gewoon 'niet vervelend' of zelfs 'helemaal niet vervelend'. Nou ja, gewoon? Hoe kan het dat 'niet onvervelend' hetzelfde betekent als 'niet vervelend'? En is het nu wel of niet onvervelend dat ik het antwoord niet weet.